Pedagogika czasu wolnego

Ania

Czas wolny dzieci i młodzieży

Czas wolny kojarzymy najczęściej z brakiem zajęć, uwolnieniem od powszednich obowiązków.
Dla dzieci i młodzieży to czas spędzony poza szkołą - wakacje, weekendy, święta, prywatki, imprezy .
Podobnie jak z wolnością – „czas wolny” można widzieć jako wolny od czegoś (od pracy, lekcji, obowiązków) i wolny ku czemuś (przeznaczony na rozrywkę, odpoczynek, hobby, refleksję).

Czas wolny różni się w poszczególnych kategoriach wiekowych długością, zróżnicowaniem pod względem form i miejsc spędzania. W sytuacji dziecka jest generalnie czasem, jaki pozostał mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, czynności organizacyjno-porządkowych, związanych ze zdrowiem i higieną, a który wykorzystywany jest przez niego na wypoczynek, rozrywkę i zaspokajanie potrzeb wynikających z własnych zainteresowań.
Czas wolny (T. Wujek)

,,Czas wolny nie oznacza bezczynności albo absolutnej negacji obowiązków. Albowiem czas ów jest spożytkowany w działalności, której każdy oddaje się z własnej woli, nie będąc do tego przez nikogo zmuszany. Jeśli nawet ta działalność w czasie wolnym wymaga pewnej dyscypliny, podporządkowania się
np.: ( harcerstwo, młodzieżowa organizacja społeczna itp.), to jednak jej wybór był dowolny.”

CZAS WOLNY DZIECKA
(K. Czajkowski)

„czas wolny dziecka to ten okres dnia, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji i niezbędne zajęcia domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także dobrowolnie przyjęte obowiązki społeczne (np. spełnianie jakichś funkcji w organizacji harcerskiej, samorządzie szkolnym, świetlicy, domu kultury itp.). Czas wolny dzieci to czas, który może być przeznaczony na jego odpoczynek, rozrywkę i zaspokojenie osobistych zainteresowań.

Czas wolny ucznia (młodzieży):

• taki czas, który pozostaje mu po wypełnieniu szkolnych i domowych obowiązków, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, zgodnie ze swoimi potrzebami psychospołecznymi.

• Zależnie od ilości czasu zużytego na czynności obowiązkowe kształtuje się budżet czasu wolnego ucznia przeznaczony na zajęcia dowolne (odpoczynek, rozrywkę i zainteresowania).

Aspekty czasu wolnego:
• socjologiczny,
• psychologiczny,
• pedagogiczny.

Aspekt socjologiczny
• W aspekcie socjologicznym zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niż działanie indywidualne.
Aspekt psychologiczny
• W aspekcie psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wrażeń, odkrywcę nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia.
Aspekt pedagogiczny
• Funkcja społeczna wolnego czasu polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest włączenie jej do życia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność świadomego w nim
uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i obyczajom.

Podstawowe funkcje czasu wolnego ucznia:

• regeneracja sił fizycznych i psychicznych
• rozrywka
• wypoczynek,
• działalność kulturalna,
• działalność społeczna
• rozwój osobowości

3 kategorie czasu wolnego dzieci i młodzieży:

• 1. czas dyspozycyjny np.: czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;
• 2. czas na wpół wolny np.: udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;
• 3. wczasowanie np.: spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych.

Czynniki warunkujące ilość wolnego czasu i sposób jego spędzania
- wiek i status młodzieży (ucząca się czy pracująca)

- rodzaj szkoły

- ilość czasu wolnego posiadanego przez ucznia i możliwość jego właściwego twórczego spożytkowania

- prawidłowa organizacja zajęć ucznia w szkole i w domu,

- istniejąca moda, która jest chętnie przejmowana i naśladowana przez ludzi młodych

- warunki materialne rodziców (opiekunów),

- posiadanie przez dom rodzinny środków masowego przekazu

- wykształcenie i kultura życia codziennego rodziców, a w szczególności ich zawód, hobby oraz warunki kulturalne rodziny

- stosowne formy i sposoby spędzania czasu wolnego przez rodziców, starsze rodzeństwo i inne osoby dorosłe w dni powszednie i świąteczne

- wytworzone u dzieci i dorosłych tradycje oraz nawyki w
zakresie kulturalnego aktywnego wypoczynku

- środowisko lokalne (małe, średnie czy duże miasto), ośrodki rekreacyjne znajdujące się w tym środowisku, jak: boiska szkolne i sportowe, baseny, lodowiska, ośrodki wypoczynkowe itp.

• Uczniowie, którzy uczą się z zainteresowaniem
– kontynuują naukę w ich czasie wolnym
-aktywnie poszukują nowych informacji wykonując uczenie się
- aktywnie poszukują nowych informacji wykonując doświadczenia, prowadząc obserwacje

Działania te nie są uważane za uciążliwe

• Uczniowie, którzy posiadają trudności w nauce

-nie dostrzegają żadnego pożytku ze szkolnego uczenia się
-każda czynność poznawcza ma cechę przymusu, źródła trudności i zmęczenia

Każda czynność związana z nauka wykonywana jest w granicach niezbędnego minimum.

Sposoby spędzania wolnego czasu podzielić można na sześć podstawowych kategorii:

1.Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami:

• dokształcania
• pomocy rodzinie
• działalności organizacyjno- społecznej
• religijnymi

2. Związane z aktywnością podmiotu w dziedzinie:

• artystycznej
• technicznej
• sportu i rekreacji fizycznej
• turystyki

3. Związane z uczestnictwem w kulturze:

• w formie odbioru środków masowego przekazu (TV, radio, prasa, książki, kino, teatr)

4. Związane z uczestnictwem w życiu społecznym:

• przebywanie z sympatią
• spacery z kolegami
• uczęszczanie do kawiarni, dyskotek, klubów, spotkania towarzyskie itp.
• oglądanie imprez sportowych

5. Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań:

• różnego rodzaju hobby
• bierny wypoczynek

6.Zachowania o charakterze patologii społecznej:

• nałogowe picie alkoholu
• narkomania
• nadużycia seksualne
• przestępczość

Według opinii młodych respondentów:

• 40% młodzieży dysponuje w dniu powszednim od 1 do 3 godzin czasu wolnego,
• 33% - od 3 do 5 godzin,
• 4,5% młodzieży twierdzi zaś, że nie ma w ogóle czasu dla siebie.
• Nieco większą ilością czasu –3-8 godzin w dniu powszednim – dysponuje tzw. młodzież szczególnie uzdolniona.

System wartości młodzieży:

• uzyskanie wyższego od posiadanego obecnie wykształcenia,
• odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne;
• wykonywanie interesującej pracy.
• pragnienie podróżowania, zwiedzania świata.

Organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży związane jest z zadaniami wychowawczymi takimi jak wychowanie:

• społeczne,
• estetyczne,
• rekreacyjne

Wychowanie społeczne
• wychowanie społeczne powinno utrwalać więzi z najbliższym środowiskiem, sprzyjając kształtowaniu się form zachowania, zainteresowań, postaw opartych na wzorach z najbliższego otoczenia.

Wychowanie estetyczne
• W wyniku rozwoju środków masowego przekazu wzrosła możliwość kontaktu szerokiej grupy ludzi ze sztuką. Wychowanie estetyczne u młodzieży powinno wyrabiać umiejętność oceny i wyboru treści, a przekaz masowy powinien w tym pomagać udostępniając dzieła jak najbardziej wartościowe artystycznie.

Wychowanie rekreacyjne
• Jest to planowe działanie wychowawcze zmierzające do wyposażenia młodego pokolenia w umiejętność właściwego organizowania wypoczynku.

• Wychowanie rekreacyjne ma za zadanie:
1. przygotowanie młodego człowieka do racjonalnego organizowania wypoczynku i zaspokajania indywidualnych potrzeb i zainteresowań;
2. przygotować dzieci i młodzież do czynnego uczestnictwa w procesach produkcji;
3. aktywnego udziału w życiu społecznym i kulturalnym;

CZAS WOLNY MŁODZIEŻY MIEJSKIEJ:

• I. oglądanie telewizji
90% ogółu młodzieży ogląda programy kilka razy w tygodniu lub codziennie
3% stwierdziło, że w zasadzie nie ogląda TV.
[Młodzież ogląda przede wszystkim programy z bloku rozrywkowego (teleturnieje, talk show-y), filmy]

• II. słuchanie muzyki
91% młodzieży słucha radia codziennie lub prawie codziennie.

• III. czytelnictwo prasy i książek

86% młodzieży, prasę codzienną czyta, przynajmniej kilka razy w tygodniu,
74% czyta ja codziennie
35% badanych nie czytywała książek
w ogóle bądź też czytała je przypadkowo

Czytanie książek najpowszechniej występuje w kategorii młodzieży uczącej się (72%),
młodzieży pracującej i uczącej się (58%).

• IV. kino

67% badanych robi to przynajmniej 2-3 razy w miesiącu

Najliczniejszą kategorię kinomanów stanowi młodzież w wieku 17-19 lat (74%), 15-16 lat (67%)

Młodzież ogląda przede wszystkim filmy z tzw. Repertuaru lekkiego – komedie, filmy przygodowe – ok.29%

Z kim najczęściej spędzają czas wolny:

• Przynajmniej co drugi spośród badanych spędza czas wolny z sympatią.
• Ok. 39% badanych stwierdziło, że zwykle spędza czas wolny z rodziną
• W grupie – z reguły rówieśniczej

wzory zachowań młodzieży miejskiej:

• Wzór turystyczny (82%)

• wzór ludyczno-towarzyski (prywatki, różnego typu imprezy, przebywaniu w kawiarniach, dyskoteki, kluby)

• Wzór intelektualny(52%) (zespoły zainteresowań, dokształcania, dyskusji)

• Wzór społeczny (akcje społeczne oraz niesienie pomocy innym ludziom) (29%)

• Wzór artystyczny (twórczość plastyczną -malarstwo, grafika, fotografika i film, rzemiosło artystyczne
twórczość muzyczna-grą na instrumencie, śpiewem i tańcem)

• Wzór sportowy (4% młodzieży)

• wzory zachowań grupowych

• techniczny (zajęcia techniczne)

• uczestnictwa w kulturze

• patologiczny

sport uprawia:

• Codziennie 4% młodzieży

• Większość uprawia sport raz lub dwa razy w tygodniu (ok. 50%) i przeznacza na ten cel w sumie nie więcej niż 3 do 4 godzin tygodniowo

Turystyka
(Aż 82% akceptacji wśród młodzieży)

• 1,4% młodzieży wymieniło turystykę jako zachowania mające miejsce w dniu powszednim,
• 14% w niedzielę
• W skali całego roku turystykę mniej lub bardziej często uprawiało 53% badanych.
• Najczęściej uprawiają ją studenci
• Częściej też uprawiają ją uczniowie niż młodzież pracująca.

CZAS WOLNY MŁODZIEŻY WIEJSKIEJ:

• Dominujące cechy wzorów zachowań młodzieży w czasie wolnym to:

- wzory zasadniczo zdeterminowane przez miejski
styl życia
- wzory będące wyrazem dążeń i aspiracji
indywidualnych
- nastawienie na poszukiwanie atrakcji i rozrywki
- wzory, w których jedne zachowania uzależnione są
od innych
- wzory polegające na uczestnictwie grupowym

sześć podstawowych wzorów zachowań
młodzieży wiejskiej:

1. Typ odbiorcy środków masowego przekazu; jest to wzór zachowań polegający na:

• lekturze książek i prasy
• słuchaniu radia
• uczęszczaniu do kina
• oglądaniu telewizji

2. Typ zorientowany na współżycie w grupie,
preferujący udział w życiu grupowym, który sprzyja takim
zachowaniom jak:

• rozmowy towarzyskie, pogawędki
• dowolne, spontaniczne przebywanie razem

3. Typ poszukujący rozrywki w zabawie tanecznej, dyskotece itp.

4. Typ przejawiający aktywność twórczo ekspresyjną, a
więc zachowania związane z:

• uczestnictwem w zespołach teatralnych, wokalno muzycznych itp.
• zainteresowaniami własnymi, hobby
• udziałem w zorganizowanych grupach dyskusyjnych

5. Typ sportowca, rozumiany szeroko jako wzór zachowań związanych ze stałym uprawianiem sportu, wymagającym treningów i najczęściej zorganizowanym, ale także zachowań o charakterze zabawowo rekreacyjnym

6. Typ zorientowany na konsumpcję kulturalną, z
wyłączeniem zachowań związanych z odbiorem środków
masowego przekazu, a więc przede wszystkim na:

• uczęszczanie do teatru
• udział w imprezach o charakterze widowiskowym

CZAS WOLNY MŁODZIEŻY PRACUJĄCEJ:

• 52% młodzieży uczącej się ma kontakt ze sportem, podczas gdy wśród młodzieży pracującej niewiele ponad 20%.

• Młodzież pracująca uprawia turystykę relatywnie rzadziej niż uczniowie czy studenci.

Kobiety

• zajęciami dominującymi w czasie wolnym są czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego i rodziny, a więc zajęcia pozostające poza sferą czasu wolnego.

Mężczyźni

• dominującym zajęciem jest konsumpcja o charakterze indywidualno-kameralnym wyraźnie zorientowana na odbiór środków masowego przekazu oraz bierny odpoczynek.

Organizatorzy czasu wolnego mają dwa zadania:

• stwarzania możliwości wypoczynku rozrywki, rozwoju;
• ukierunkowanie potrzeb i ukształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego.

Rola rodziny w przygotowaniu dzieci do korzystania z czasu wolnego

• wzór I : dominuje umiarkowane obciążenie dziecka obowiązkami na rzecz domu, znaczny udział zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz formy wypoczynku realizowane razem z rodzicami i rodzeństwem,

• wzór II : charakteryzuje się małym obciążeniem dzieci i młodzieży obowiązkami domowymi. Poza odrabianiem lekcji czas wolny zużywany jest głównie na zabawach i grach ruchowych, spotkaniach z rówieśnikami. Czas spędzany jest poza domem, a jedynie godziny wieczorne są przeznaczone na życie domowników, rozmowy, wspólne oglądanie telewizji, itp.,

• wzór III : charakteryzuje się znacznym obciążeniem obowiązkami na rzecz domu. Dominują stałe obowiązki. Dobra organizacja sprawia, że mimo znacznych obciążeń młodzież i dzieci dysponują wolnym czasem. Czas ten przeznaczony jest na formy aktywności , które wiążą się ze sposobem spędzania czasu wolnego na terenie domu, w gronie rodzinnym.

Rodzaj i charakter zajęć dziecka w czasie wolnym zależy od struktury rodziny i wykształcenia rodziców. Organizacja czasu dziecka w domu wyodrębnia pięć grup rodzin, w których

- dzieci poza nauką szkolną spędzają czas wyłącznie na zabawach i rozrywkach
- czas dziecka poza zajęciami obowiązkowymi, tj. poza lekcjami i odrabianiem zadań domowych, uważa się za zmarnowany,
- dzieci w czasie wolnym od nauki wykonują dorywczo rozmaite czynności,
- dzieci pracują fizycznie ponad siły, a zbyt mało czasu mają na uczenie się i zabawę,
- dzieci mają przydzielone obowiązki w domu, określony wyraźnie czas na odrabianie zadań domowych i czas do swojej dyspozycji.

Formy spędzania czasu wolnego w rodzinie
I. Najbardziej rodzinną formą spędzania czasu wolnego jest telewizja

• Funkcje poznawcze
• Funkcje rozrywkowe
• Funkcje wychowawcze

II. Formą spędzania czasu wolnego w rodzinie jest uprawianie sportu

• kompensuje jednostronny tryb życia,
• koryguje wady postawy,
• regeneruje siły witalne organizmu,
• daje możliwości prawidłowej adaptacji do ciągle zmieniających się warunków współczesnej cywilizacji
• chodzi tu nie tylko o uprawianie określonej dyscypliny sportu, ale również o takie formy czynnego wypoczynku jak: wycieczki turystyczne, biwaki, rajdy, spływy, obozy wędrowne wzbogacające osobowość i uwrażliwiające na piękno ojczystego kraju. Zachęcanie dzieci i młodzieży do aktywnego uprawiania sportu jest jednym z ważniejszych zadań rodziców

Główne funkcje szkoły związane z organizacją czasu wolnego ucznia

• funkcja wychowawcza – należy wszechstronnie rozwijać osobowość ucznia, aby w życiu dorosłym był on zdolny do aktywnego uczestniczenia w wielu dziedzinach życia społecznego
• wyposażenie uczniów w podstawową wiedzę dotyczącą problematyki czasu wolnego
• rozrywka
• umiejętne wypełnianie czasu wolnego działalnością kulturalną i społeczną
• rozwijanie wielostronnych zainteresowań jako podstawy organizowania czasu wolnego
• organizowaniu różnych zajęć pozalekcyjnych oraz włączaniu w nie uczniów

Problemy czasu wolnego dzieci i młodzieży

• Brak zajęć pozaszkolnych -(blokersi) -> szerzenie się agresji wśród młodych

• Przyrost czasu wolnego -> przyrost nudy, braku sensu życia, pustka

• Nieodpowiedni przykład dorosłych z należytego korzystania z czasu wolnego -> spędzenie większość czasu biernie (np.. Przed telewizorem)

• spędzanie czasu wolnego w przestrzeni wirtualnej -> brak odczucia bycia z przyjacielem, przeżycia sztuki teatralnej,

• przerwa od właściwych dążeń lub powszednich obowiązków (np. dzieci z dobrych domów spędzające "wolny czas na podejrzanych imprezach, kradzieżach dla zabawy, burdach stadionowych),

Czas wolny człowieka dorosłego, to coś zupełnie innego niż czas wolny dziecka.

Różnice w spędzaniu czasu wolnego pomiędzy dziećmi i młodzieżą a dorosłymi

Dzieci i młodzież

• czas wolny wyznaczany jest w zasadzie przez rodziców, nauka w szkole i obowiązek odrabiania lekcji są czynnikami determinującymi czas pozostały do własnej dyspozycji.

.

Dorośli

• praca zawodowa i obowiązki rodzinne wyznaczają w zasadzie ilość wolnego czasu,
podejmuje mniej ról społecznych

• Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych i niedojrzałość psychiczna, co uzależnia je od dorosłych (rodziców, wychowawców).

• Dzieci i młodzież nie mogą same organizować wolnego czasu według własnej woli, ponieważ za swoje działanie ponoszą ograniczoną odpowiedzialność prawną, lub nie ponoszą jej w ogóle.
• Duże doświadczenie życiowe, dojrzałość psychiczna, co pozwala na samodzielne decyzje

• Pełna odpowiedzialność prawna, mogą organizować czas wolny według własnej woli

• Czas wolny dziecka musi podlegać w bardzo dużym stopniu pewnym rygorom i racjom ustalonym przez dorosłych.
Rygory dotyczą przestrzegania norm ogólnych, natomiast w zakresie sposobów spędzania wolnego czasu zmierza się do tego, aby pozostawić dziecku inicjatywę, umożliwić mu wykazanie swej samodzielności.
Czas, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań.

• czas wolny od nauki nie jest równoznaczny z czasem wolnym od pracy ludzi dorosłych
• Czas wolny dzieci i młodzieży jest w zasadzie kategorią inną niż czas wolny ludzi dorosłych. Objęty jest on bowiem nadzorem i kontrolą otoczenia dorosłych, szkoły, instytucji młodzieżowych itp. Przez czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej należy rozumieć czas, w którym po zaspokojeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych, mogą oni wykonywać czynności według swoich upodobań (!), związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań.

Wyrobienie u dziecka umiejętności wartościowego spędzania czasu wolnego daje najlepsze rezultaty w jego wieku późniejszym.