Referaty z etyki

Ania

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Odpowiedzialność jest kategorią złożoną i trudną do określenia, występującą w szerokim kontekście znaczeniowym i mającą zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Możemy wyróżnić kilka znaczeń pojęcia odpowiedzialność: 1) obowiązek moralny lub prawny polegający na ponoszeniu konsekwencji swoich czynów (łac. responsere – odpowiadać za siebie, samoobrona przed sądem); 2) cecha postępowania człowieka, będąca rezultatem sterowania tym postępowaniem w stosunku do innych i samosterowania własnym rozwojem; 3) podstawa samorealizacji, moralności, więzi społecznych; 4) wartość moralna przejawiająca się w przeżyciach psychicznych człowieka oraz w jego czynach. Pojęciami bliskoznacznymi odpowiedzialności są: spełnienie obowiązku, przyjęcie na siebie czyjejś winy, wytłumaczenie się z czegoś.

W literaturze naukowej występuje wiele stanowisk teoretycznych, dotyczących kategorii odpowiedzialności oraz jej struktury. Pojęciem odpowiedzialności operuje się m.in.: w filozofii, etyce, prawie, pedagogice, gdzie kategoria ta ma różne konteksty, odniesienia i interpretacje.

Odpowiedzialność tradycyjnie zaliczana jest do zagadnień etycznych. To jedna z podstawowych wartości moralnych, obok wolności, godności i sprawiedliwości. Dotyczy przede wszystkim indywidualnych przeżyć i relacji międzyludzkich.

Z odpowiedzialnością wiążą się elementy podmiotowe oraz elementy przedmiotowe (tzw. podwójne odniesienie odpowiedzialności). Do grupy elementów podmiotowych należy zaliczyć: świadomość, wolność, moralność, osobowość, tolerancję, twórczość, wyobraźnię. Natomiast do elementów przedmiotowych – prawa natury ludzkiej (wraz z sumieniem), prawa moralne, prawa przyrody, porządek życia społecznego.

Odpowiedzialność można rozumieć w sposób naturalny, bądź kontraktowy. Odpowiedzialność naturalna to odpowiedzialność ustanowiona przez naturę, niezależna od subiektywnych pragnień człowieka. Jest ona nieodwołalna (np. odpowiedzialność rodzicielska). Natomiast odpowiedzialność kontraktowa to odpowiedzialność ustanowiona „sztucznie”, w wyniku nadania bądź przyjęcia określonego zawodu, funkcji społecznej, zadania czy jakiegokolwiek projektu (np. odpowiedzialność urzędnika, polityka). Jej treść i czas są wyznaczone przez zespół warunków wynikających z podjętych działań. Przyjęcie odpowiedzialności związanej z nadaną pracą zawiera element wyboru. „Wygasa” w momencie rezygnacji lub zwolnienia z pełnienia powierzonej funkcji.

Odpowiedzialność można podzielić na:
a) odpowiedzialność formalną, w której miarą odpowiedzialności człowieka jest „jego stosunek do właściwych mu obowiązków i reguł postępowania” oraz
b) odpowiedzialność substytucyjną. Jest ona podejmowana i ponoszona za drugiego człowieka.

W literaturze opisywane są różne obszary odpowiedzialności. Ponosimy odpowiedzialność za: samego siebie, drugiego człowieka, jakąś rzecz, działanie oraz przed instancją.

Odpowiedzialność osobista dotyczy tego obszaru działalności jednostki, w ramach którego może ona oddziaływać (pozytywnie lub negatywnie) na otoczenie. To odpowiadanie za swoje wybory, decyzje, zachowania, konsekwencje własnych czynów. To także odpowiadanie za uczucia i emocje, idee i wartości, którymi kierujemy się w życiu; za to, w jaki sposób postępujemy. Odrzucenie osobistej odpowiedzialności powoduje destrukcję poczucia własnej wartości, niszczy stosunki społeczne oparte na uczciwości i wzajemnej życzliwości. Przykładem odpowiedzialności osobistej jest odpowiedzialność za słowo – kontrolowanie swoich wypowiedzi z nastawieniem na eliminację tego, co mogłoby mieć niepożądane lub szkodliwe skutki.

Odpowiedzialność za drugiego człowieka polega na substytucji. W tym rozumieniu istota odpowiedzialności jest bezpośrednio związana z sytuacją spotkania się jednostki z drugą osobą (stosunek człowieka do człowieka). Substytucja występuje w następujących, przykładowych sytuacjach: poświęcenia się na rzecz drugiej osoby (rodzic), działania w miejsce innych ludzi (nauczyciel), oddania własnego życia dla zachowania życia kogoś innego. W przypadku odpowiedzialności za drugiego człowieka można też mówić o odpowiedzialności zbiorowej (grupowej, pokoleniowej, społecznej). Dotyczy ona wspólnotowego wymiaru życia i wynika z przesłanki jedności systemu społecznego (np. odpowiedzialność parlamentarna, konstytucyjna).

Kolejnym obowiązkiem ludzi jest odpowiedzialność za świat wartości i dóbr. Kształtuje się poprzez odniesienie do przedmiotów fizycznych oraz konkretnych wartości (np.: przyszłości, nauki, prawdy, świata przyrody). Powstające wówczas relacje i zależności stanowią o odpowiedzialności.

W odpowiedzialności za działania (zachowanie się) wyróżnia się trzy płaszczyzny:
- podjęcie działania,
- zaniechanie działania,
- konsekwencje działania.
Osoba jest odpowiedzialna za podjęcie jakiegoś działania wtedy, gdy w pewien sposób sprawuje kontrolę nad tym działaniem.
Przykładami odpowiedzialności za działanie są:
-odpowiedzialność porządkowa (służbowa)- konieczność odpowiadania przez pracownika przed przełożonym za naruszenie obowiązków służbowych,
-odpowiedzialność dyscyplinarna-konieczność poniesienia konsekwencji przez pracownika w przypadku poważniejszego naruszenia obowiązków służbowych,
-odpowiedzialność producenta lub sprzedawcy za szkody powstałe w wyniku użytkowania wadliwych produktów, wprowadzonych przez tegoż producenta bądź sprzedawcę na rynek.

Ostatni obszar odpowiedzialności stanowi odniesienie się człowieka do pewnej instancji (społecznej lub wyższej). Zlecenie takiej instancji uzasadnia relacje odpowiedzialności, np.: dziecka przed rodzicami, ucznia przed nauczycielem, robotnika przed kierownikiem, rządu przed wyborcami bądź człowieka przed Bogiem.

Postawa odpowiedzialności jest istotnym czynnikiem rzeczywistego, psychicznego rozwoju człowieka. Skłaniając do samodzielności, daje nam większą kontrolę nad własnym losem – a tym samym poszerza obszar naszej osobistej wolności.

Odpowiedzialność nie jest przyjmowaniem na siebie bezkrytycznie nowych obowiązków i obciążeń innych ludzi, a wręcz przeciwnie. Postępując odpowiedzialnie stajemy się niezależni i zyskujemy dobre samopoczucie, żyjemy z własnymi przekonaniami i nie czekając na innych osiągamy to, czego pragniemy, stajemy się silniejsi zyskując nowe możliwości.
Odpowiedzialne życie jest przejawem inteligencji, integralności, a nie samopoświęcenia. Wychowanie młodego pokolenia zgodnie z zasadami odpowiedzialności, niezależności i samodzielności jest lekarstwem na bezradność, trudności i kłopoty oraz na zmniejszenie ilości ludzi będących ciężarem dla bliskich.

Nikt nie przychodzi na świat jako niezależna autonomiczna jednostka, ponieważ niezależność osiągamy na drodze rozwoju. Naturalne wkroczenie w dorosłość jest przejściem od zależności do niezależności, od wspierania nas przez innych do samodzielności, od braku odpowiedzialności do bycia odpowiedzialnym. Jest to proces indywidualizacji, oznaczający oddzielanie, wyłanianie, stawanie się odrębną i w pełni ukształtowaną jednostką. Podczas procesu indywidualizacji dokonującego się od dzieciństwa do wieku młodzieńczego nabywamy wiedzy, umiejętności oraz zdolności przetwarzania informacji wyzwalając się z zależności. Jeśli wszystko przebiega pomyślnie to procesy poznawcze: myślenie, rozumienie i uczenie się tworzą podstawę poczucia tożsamości, niezależności i poczucia bezpieczeństwa.

Współczesne przedsiębiorstwa potrzebują ludzi, którzy chcą i potrafią myśleć, kierować sobą, reagować na problemy zamiast czekać aż ktoś inny je rozwiąże. Jednym słowem oczekują ludzi odpowiedzialnych.

natalia · Gość

dzieki Ci za referacik i prosze o reszte te osoby które miały Smile

Diana

Godność

Osobista godność jest najwyższym dobrem człowieka, który
dzięki niej przewyższa swoją wartością cały świat materialny.
Wartość człowieka wynika nie z tego, co on ma, chociażby
posiadał cały świat, lecz z tego, kim jest.

Definicja
Zdefiniowanie godności od zawsze nastręczało ludziom wiele trudności. Pojecie godności ma bowiem wiele znaczeń.
Tak też godność może oznaczać piastowanie kierowniczego stanowiska. Godność związana z kierowaniem sprawami publicznymi jest ciężarem, który człowiek dźwiga.
Słowa godność czasami używa się zamiennie do określenia danych personalnych, a dokładniej imienia i nazwiska, gdy w urzędzie ktoś zapyta pańska godność?, odpowiadamy wtedy jak się nazywamy.
W sensie prawnym godność jest dobrem osobistym chronionym przez prawo. Razem z dobrym imieniem składa się na zdefiniowane w art. 23 Kodeksu cywilnego pojęcie czci. Z punktu widzenia kodeksu karnego naruszenie czyjejś godności jest przestępstwem znieważenia.
W sensie filozoficznym pojęcie godności należy rozpatrywać w ramach powiązania jej z etyką. Można je wstępnie zdefiniować jako ocenę przez jednostkę ludzką własnej wartości w stosunkach społecznych. Pojęcie godności wiąże się z pojęciami szacunku dla siebie samego, szlachetności, dumy i honoru. Godność oznacza jednocześnie wewnętrzne, wrodzone i naturalne znamię człowieka, niezależne od kontekstu społecznego i historycznego. W tym sensie godność należy rozumieć jako coś z czym człowiek się rodzi, jako godność wrodzoną, coś, co chroni jego prawa i nakazuje go szanować jako osobę ludzką. Taką godność posiadają wszyscy - kobiety i mężczyźni, dzieci, ludzie starsi i młodsi, zdrowi i niepełnosprawni, biedni i bogaci. Godność człowieka jest najogólniejszą normą ładu społeczno-gospodarczego.

Poczucie godności
Poczucie godności jest określane jako „pozytywna postawa wobec samego siebie” (M. Rosenberg), jako „osobisty sąd o wartości, który wyraża się w nastawieniu, jakie jednostka utrzymuje wobec samej siebie. „Szacunek wobec siebie danej osoby zawiera poczucie własnej wartości oparte na przekonaniu, że jej koncepcja dobra i planu życiowego jest warta realizacji implikuje zaufanie do własnych zdolności mogących sprostać stawianym sobie wymaganiom” (J. Rawls). Jest to rodzaj subiektywnego doświadczenia, które jednostka komunikuje inną drogą kontaktów werbalnych i innych ekspresyjnych zachowań” ( S. Coopermith). Poczucie własnej godności jest traktowane jako stała cecha osobliwości. Poczucie godności w tym przypadku jest związane z samooceną danej osoby i jej zachowań. Człowiek bowiem stara się postępować i zachowywać się tak aby było to zachowanie godne, zgodne z tym, co uważa on za postępowanie nie naruszające jego godności osobistej. Nie musi to być zgodne z tym, co jego otoczenie, co inne osoby uważają za zachowanie godne. W tym wymiarze poczucie godności mogą naruszyć inne osoby, nawet o tym nie wiedząc, gdyż poczucie godności jest odczuciem subiektywnym. Każda osoba poczucie godności może mieć na innym poziomie i to co może podważyć to poczucie u jednej osoby wcale nie musi podważać tegoż poczucia u drugiej osoby. Jednocześnie fakt iż ktoś ma poczucie własnej godności nie musi oznaczać, iż zachowuje się on w sposób godny. Poczucie godności jest więc indywidualną oceną konkretnego zachowania, zdarzenia pod kątem sprawdzenia, czy jest to zgodne z jej poczuciem godności. Różni ludzie mają owo poczucie godności na różnym poziomie, można więc powiedzieć, iż ktoś ma wysokie lub niskie poczucie godności. Człowiek także może stracić to poczucie godności, kiedy np. zostanie upokorzony, wtedy będzie on dążył odzyskania jej za wszelką cenę. Jest to jednak trudne, gdy nie ma do tego odpowiednich warunków, np. w więzieniu. Osoba upokorzona aby odzyskać poczucie godności może starać się także przewartościować sytuację, która wpłynęła na utratę poczucia godności, stwierdzenie, iż dane zdarzenie nie miało aż tak negatywnych konsekwencji względem własnej godności, jak to się wydawało na samym początku oraz próbach wytłumaczenia swojego zachowania w danej sytuacji, zastanowieniu się, czy rzeczywiście moje zachowanie było niegodne. Będzie się to także wiązało z obniżeniem wymogów stawianych sobie samej. Jest ono więc traktowane jako rodzaj potrzeby, którą trzeba zaspokajać i wzmacniać bo bez tego człowiek nie będzie się komfortowo czuł, zostanie zachwiana jego równowaga psychiczna. Poczucie własnej godności jest nieodzownie związane z zasadami moralnymi danej osoby. Można nawet powiedzieć, jest organizatorem i obrońcą zasad moralności indywidualnej . Wszystkie zachowania są bowiem oceniane pod kątem zgodności z subiektywnym poczuciem godności danej osoby, jednocześnie musi być to zachowanie zgodne z zasadami moralnymi, moralnymi w odczuciu tej konkretnej osoby. Godność i moralność są z sobą ściśle powiązane. Godne zachowanie nie może być zachowaniem niemoralnym i na odwrót. Niemoralne zachowanie nie może być postępowaniem zgodnym z poczuciem godności danego człowieka.

Człowiek godny
Człowiek godny odpowiedź nie jest aż tak prosta jak się to wydaje. Można by powiedzieć, iż człowiek godny jest to ktoś, kto zachowuje się w sposób godny. Według J. Kozieleckiego zachowanie godne, to:
· postępowanie zgodne z własnym systemem wartości,
· nie zwracanie uwagi na doraźne korzyści (wysoka ocena prawdy),
· umiejętna obrona własnej tożsamości i indywidualności,
· silna emocjonalna kontrola,
· wierność sobie,
· mała podatność na manipulację i propagandę,
· spokój, bezinteresowność, powściągliwość,
· wzniosłość, piękno zachowań.
W tym przypadku godność jest ściśle związana ze sposobem w jaki dana osoba postępuje, jak się zachowuje, a przecież godność, a dokładniej jej poczucie, jak zostało już wcześniej wspomniane, jest także częścią osobowości, subiektywnym odczuciem. Jest rodzajem etycznych wartości, zbiorem zasad postępowania zgodnych z własnymi przekonaniami. Jednak aby człowiek mógł być uważany za człowiek godnego musi być za takiego postrzegany przez otoczenie zewnętrzne czyli przez daną społeczność. Nie wystarczy, iż dane postępowanie jest godne według niego samego, musi być za takie postrzegane przez społeczeństwo, musi być zgodne z zasadami moralnymi środowiska w którym się żyje. Dzieje się tak dlatego, gdyż jeśli człowiek uważa, iż zachowuje się godnie, bo jest to zgodne z jego zasadami moralnymi, spełnia wymagania postawione przez subiektywne poczucie własnej wartości, ale przez dane społeczeństwo zachowanie to nie jest uważane za godne, to czy człowiek taki może być uważany za człowieka godnego. Raczej nie. Człowiek godny jest to więc taka osoba, która będzie postępowała zgodnie z poczuciem własnej godności. Będzie także dążyła do podniesienia poziomu własnej godności i utrzymywania jej na wysokim poziomie. Jednocześnie będzie się spełniała oczekiwania postępowania w sposób godny dla innych osób, będzie ona zachowywała się tak, aby to zachowanie było uważane za godne przez społeczeństwo w którym egzystuje. Poczucie własnej godności będzie ściśle związane z tym, co środowisko zewnętrzne uważa za godne. Człowiek nawet może specjalnie prezentować konkretne wzorce postępowania „pod tzw. publikę”, po to, aby otoczenie uważało, iż to co on robi jest piękne, szlachetne, godne naśladowania, wzorowe itp. Będzie on uważany za człowieka godnego, ale czy rzeczywiście będzie on nadal człowiekiem godnym?

Rodzaje godności
Wiele jest podziałów godności na rodzaje. Przytoczę tylko kilka. Jednym z najczęściej używanych jest podziała godności na następujące trzy rodzaje. Godność osobowa oznacza wartość człowieka, która jest stała, niezniszczalna, zobowiązująca, wrodzona. Godność osobowa wpisana jest w ontyczną strukturę człowieka, co oznacza, że człowiek nie może się jej pozbyć, tak jak nie może się pozbyć własnej natury. Godność ta przysługuje każdemu tylko z tej racji, że jest człowiekiem i to niezależnie jakim człowiekiem: małym, zbrodniarzem, świętym, chorym, nienarodzonym, mądrym, biednym, bogatym, niedorozwiniętym itd. Rodzi to konsekwencje w etyce - nikt nie może być zabity, nikogo nie można pozbawić życia dla jakiś celów. Człowiek jest wartością samą w sobie - posiada godność. Godność osobowościowa - związana jest z nabytymi przez człowieka cechami, cnotami. Im ktoś w większym stopniu rozwija swą dobroć, tym posiada większą godność osobowościową. Godność osobista - to poczucie bycia kimś ważnym, zajmowanie ważnej pozycji społecznej. Ma ona na celu obronę własnych wartości oraz rządzą nią mechanizmy psychologiczne i społeczne.
Kolejny, chyba najprostszy, to podział na zachowanie godne i niegodne. Zachowania godne i niegodne mogą być rozpatrywane w dwóch aspektach – subiektywnie i obiektywnie. Subiektywnie, wtedy, gdy człowiek ocenia swoje zachowanie tylko jako zgodne z poczuciem własnej wartości lub naruszające tą godność. Natomiast obiektywnie, gdy dane postępowanie jest oceniane przez całe społeczeństwo. Jedno idzie w parze z drugim, gdyż każde zachowanie człowieka jest jednocześnie wystawione na ocenę całego społeczeństwa. Jednak nie zawsze dana osoba może się zgodzić z tym, co sądzi społeczeństwo.
Można też wyróżnić godność zawodową. Odnosi się ona do przyjętego wzorca zachowań ze względu na pełnioną przez daną osobę rolę społeczno-zawodową i pozycje zajmowaną w społeczeństwie. W tym przypadku łączy się z zasadami postępowania zawartymi w etyce zawodowej. Wiadomo także, iż różne zawody cechują się konkretnymi normami zachowań uważane za etyczne i godne. Czego innego wymaga się od lekarza, a czego innego od szewca itp. Lekarz rozmawiając z osobami postronnymi o swoich pacjentach z pewnością nie zachowuje się godnie, natomiast nie będzie to już w tak dużym stopniu obowiązywało szewca.
Godność człowieka wymaga uczynienia go i jego dobra
kryterium wszelkiej działalności społecznej, politycznej i
ekonomicznej. Wymaga również postawienia człowieka
w centrum wszelkich programów i procesów.
Uczynienia go celem, a nie środkiem wszelkiej
działalności w różnych sferach życia.
Zakończenie
Człowiek jest świadomym i wolnym podmiotem swoich czynów, odpowiedzialnym za siebie, drugiego człowieka i świat, w którym żyje. Ta właściwość jego bytu stanowi o jego godności. W relacji międzyludzkiej godność jest stałą i nieredukowalną wartością przysługującą człowiekowi w sposób trwały, niezbywalny i zobowiązujący. W relacjach międzyludzkich człowiek zawsze jest podmiotem, a nie przedmiotem, celem, a nie środkiem. Dzięki godności osoby człowiek może tworzyć wspólnotę ludzką, opartą na wolności. Właściwością osoby jest skierowanie ku drugiemu człowiekowi. Przebywanie we wspólnocie warunkuje prawidłowy rozwój człowieka.

Bibliografia:

Opracowania:
1. Gajda J., Honor, godność, człowieczeństwo, Lublin 2000.
2. Godność osoby ludzkiej pod red. Kowolika S., Tarnowskie Góry 2003.
3. Ostrowska U., Studenci wobec godności, Kraków 2004.
4. Prawo głosu i różnicy a podmiotowość pod red. M. Nowickiej-Kozioł, Warszawa 2002.
5. Środa M., Idea godności w kulturze i etyce, Warszawa 1993.

Strony WWW:
1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Godno%C5%9B%C4%87
2. http://www.kns.gower.pl/filozofia/godnosc.htm
3. http://www.isr.org.pl/slownik/godnosc_os.htm

Diana

oto mój referat z etyki, lepiej później niż wcale Cool

Marek

Wolność oznacza brak przymusu, sytuację, w której możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich opcji.
Wolność może oznaczać brak osobistego zniewolenia( więzienie, praca przymusowa, niewolnictwo ,porwanie),może oznaczać brak ograniczeń ze strony władz (wolność słowa, wolność prasy, wolność zgromadzeń), i innych jednostek (szef, bank, szkoła, rodzina), a także zwyczajów społecznych i warunków naturalnych.

Wolność

Wolność-najogólniej rzecz biorąc-polega na tym, że człowiek może samookreślać się: działać lub nie działać oraz działać tak lub inaczej, czyli decydować i wybierać, a także opierać się presji zewnętrznej. Wolnością nie jest jednak-wbrew pozorom-zdolność do całkiem nie skrępowanego wyboru i postępowania wedle przysłowiowego „widzi mi się”. Jest ona nie tyle dana, ile zadana człowiekowi. Ewidentnym jej ograniczeniem jest liczenie się z wolnością drugiego człowieka czy-inaczej mówiąc-występowanie w obronie jego wolności lub wszelkich innych praw ludzkich. W tym sensie wolność jest zawsze umiejętnością takiego wybierania, aby nie skrzywdzić siebie i innych. Dlatego wychowanie do wolności-tej na poziomie wolności dojrzałej-jest „jednocześnie wychowaniem do odpowiedzialności na odwrót”. Największym bowiem zniewoleniem człowieka jest zamykanie si e na dobro własne i innych ludzi. Używając słów Jana Pawła II, jest nim „niewola grzechu” w którą wpada on przez: związanie się z nieprawdziwym dobrem, kultu posiadania i władzy, uzależnienie się od popędów i namiętności.
Tak więc wychowanie preferujące wolność ma przede wszystkim dopomóc wychowankowi rozumieć siebie istotę wolną w najlepszym tego słowa znaczeniu tj. wierną zwłaszcza podstawowym zasadom moralności. Chodzi też o to, aby głosić je nie tyle słowem, co własnym postępowaniem, w tym także przez okazywanie swej akceptacji, rozumienia i szacunku dla wolności powierzonych sobie dzieci i młodzieży. Możliwe jest to w warunkach:
wprowadzenia demokratycznych i samorządnych form współżycia społecznego zarówno w rodzinie, jak i różnych instytucjach opieki i wychowania;
umożliwiania przejawiania przez wychowanków postaw prospołecznych i altruistycznych;
ponoszenia odpowiedzialności za swe czyny;
zapewnienia wychowankom poczucia godności i wolności osobistej;
zaspokajania potrzeby bezpieczeństwa.
Wychowując do wolności, warto też zabiegać o to, aby dzieci i młodzież były świadome, że człowiek nawet w społeczeństwie demokratycznym i wielokulturowym nie zawsze jest wolny całkiem. Bywa niejednokrotnie poddawany manipulacji i indoktrynacji przez środki masowego przekazu. Może być też tworem swojej kultury, wyznawanej religii czy światopoglądu. Świadomość ta ułatwia samokontrolę niejednego stereotypu w dotychczasowym myśleniu i działaniu i pozwala poczuć się bardziej wolnym i niezależnym od wszelkich nacisków zewnętrznych.

Wolność zewnętrzna i wewnętrzna.

Mówiąco wolności, myślimy na ogół przede wszystkim o przeciwieństwie przymusu zewnętrznego. Niewolny, mówimy, jest więzień, któremu odebrano wolność i który znajduje się w zniewoleniu, pod jakąś presją. W tym sensie mówi się również o prawie do wolności, które w liberalnym państwie gwarantuje każdemu człowiekowi swobodę w określonych dziedzinach-np. wyznania, mówienia, nauczania, publikowania tego, co chce i swobodnego rozporządzania swoją własnością. Mówiąc w tym sensie o wolności, mamy na myśli wolność zew., a więc wolność bez zew. przymusu tego, co chcemy. O sytuacji odwrotnej tak mówi Arystoteles: „A zatem pod przymusem zdają się być dokonywane te czyny, których przyczyna tkwi poza działającym, przy czym zmuszony do działania osobnik w niczym się do tego nie przyczynia”.
Całkiem inaczej ma się rzecz z wolnością wewnętrzną. Według Arystotelesa dobrowolne w sensie wolności wew. jest to, „czego zasada znajduje się w osobie działającej”. W powszechnym byciu-w-świecie przyjmujemy zawsze,że inni ludzie działają z reguły dobrowolnie. Dlatego przypisujemy in odpowiedzialność za to, co robią-czynimy im wyrzuty albo chwalimy ich.
Jak mają się wzajemnie do siebie wolność zewnętrzna i wewnętrzna? Wiemy,że najbardziej skrajny przymus zew. i najpełniejsza wolność wew. mogą ze sobą współistnieć. Męczennik za wiarę, więzień polityczny, prześladowany decydent-wszyscy oni są wyraźnym dowodem, że moment dobrowolnośći w wolności wew. jest w zasadzie zupełnie nie dotknięty zew. przymusem. Co więcej, przyjmuje on ten przymus zew. jako wyzwanie i jest w stanie wytrwać aż do śmierci. Na tym właśnie polega (wewnętrzna) „wolność więźnia” wobec której każdy oprawca i kat są bezsilni. Do pewnego stopnia oczekuje się nawet od człowieka dobrego, aby zachował on wolność wew. wbrew zew. przymusowi.
W pewnych sytuacjach przymus zew. może jednak uniemożliwić zachowanie wolności wewnętrznej. Wystarczy pomyśleć np. o tak zwanym „praniu mózgów”, o stosowaniu środków psychoaktywnych, o wszystkich grozą przejmujących metodach zmierzających do zniszczenia warunków cielesnych (organicznych), jakie muszą istnieć, aby duch mógł spełniać swoje rzeczywiste bycie w świecie.

Wolność jako problem uniwersalny i współczesny.

Wolność to odwieczny problem filozofii człowieka, a zarazem nieodłączny składnik każdego celu wychowania. Jest to prawdopodobnie następstwem faktu, że właśnie wolność jest atrybutem uprzywilejowującym istotę ludzką spośród reszty istot żywych.
Tylko człowiek posiada w sobie świadomość wielu dróg i tylko człowiek doświadcza wyboru, a tym samym rezygnacji z różnorakich możliwości. Tylko człowiek rodzi w sobie bogate, niepowtarzalne stany psychiczne , w których wyraża się twórczy,zmienny rozpęd życia. Tylko człowiek jest zdolny do fantazji, negującej byt określony zdeterminowany. Tworząc „świat ludzki” człowiek tworzy swą nową istotę, rzeczywistość, którą opanowuje bądź przetwarza to w nim , co ma charakter biologiczny i naturalny.
A zatem to , że człowiek jest istotą nieuformowaną, a zarazem pełną nieskończonych i nieokreślonych możliwości, skłania filozofów, etyków i pedagogów do podejmowania problematyki ludzkiej wolności w jej różnorakich aspektach.
Jedni akcentują w człowieku zdolność opanowania naturalnych odruchów i życia wbrew nim, inni podkreślają możliwość wyboru dróg postępowania,innych znów fascynuje niepowtarzalność i indywidualność w człowieku i związana z tym moc twórcza, inni za fenomen egzystencji ludzkiej uznają możliwość buntu i negacji rzeczywistości, która się dokonała, inni wreszcie uznają właśnie za wyraz wolności podporządkowanie rzeczywistości, która jest rzeczywistością ludzką. Sprawa wolności staje się przedmiotem odwiecznego sporu, odwiecznych pytań o wolność rzeczywiście ludzką, bardziej prawdziwą, istotnie doskonałą.
Ten odwieczny pogląd współcześnie nabiera szczególnej aktualności, rozwiązania stają się drastycznie antypodyczne. Wynika to z kształtu współczesnej cywilizacji, która zawiera w sobie ostre nasilenie przejawów wolności zarówno w jej wspaniałości, jak i grozie – a zarazem stwarza niebezpieczeństwo alienacji, determinizmu, utracenia zdolności jednostki w dysponowaniu sobą.
Pojawia się pytanie, czy ludzie współcześni skazania są na wolność, czy też są przedmiotem manipulacji? Czy epoka współczesna to eksplozja twórczości ludzkiej? Czy przeciwnie, charakterystyczny dla niej typ osobowości – to fromnowski typ merkantylny, zdolny tylko do powielania i konsumpcji?
W epoce współczesnej dzieje się tak, jak gdyby te sprzeczne z gruntu odpowiedzi posiadały ten sam walor prawdziwości. Stąd rodzi się niepokój – wyrosły z sytuacji zdającej się absurdalną, nie do pojęcia, stąd coraz namiętniejsze pytania filozofów, pisarzy, artystów i przeciętnych ludzi o naturę tej wolności – która stanowi fenomen egzystencji ludzkiej.
Jakie to znamiona współczesności powodują ten skomplikowany układ? Z jednej strony zmienność wartości, przenikalność różnorakich kultur uniemożliwia alienację człowieka wobec jednego układu. Współcześnie zrywają się niewolnicze więzi małych grup, które dawały ludziom poczucie bezpieczeństwa i narzucały strukturę myślenia i ocen. Ta sytuacja człowieka współczesnego sprawia, że to jednostka jest bezpośrednim autorem wyboru, że nie istnieje rzeczywistość nadrzędna i transcendentna, do której się można odwołać. Z drugiej znów strony ta sama wielość wpływów, siła ich nacisków wzbudza obawę, iż człowieka nie będzie stać na samodzielny wybór, że stanie się on jedynie wypadkową sumy oddziaływań. Istnieje bowiem dla człowieka niebezpieczeństwo zagubienia się, zatracenia krytycyzmu, własnej zasady selekcji i interpretacji – wówczas gdy zostaje on zaatakowany równocześnie licznymi kulturowymi czynnikami, gdy jest oszołomiony , gdy szybkość konsumpcji z konieczności musi wyprzedzić możliwość refleksji. Niebezpieczeństwo takie dostrzega np. Hessen, analizując relację między osobowością a kulturą. Zauważa on, że wtedy gdy wpływy dośrodkowe kultury przerastają odśrodkową siłę osobowości zdolnej ją przyswoić i przezwyciężyć – człowiek przestaje być wolny, ulega determinizmowi przypadkowości.
Pisze on: „Zjawiają się nowe poglądy, nowe myśli i uczucia, komplikuje się walka interesów publicznych. Towarzyszy temu szybki rozrost literatury, nagły rozkwit sztuki, powstający raptownie wicher walki politycznej, wreszcie zjawienie się mnóstwa nowych ludzi, burzących stare nawyki, uprzedzenia, obyczaje. I cały ten zdumiewający rozrost kultury zewnętrznej dokonuje się po większej części w stosunkowo krótkim czasie, który nie pozwala osobnikowi rozwinąć równocześnie odśrodkowej siły swojej wolności. Następuje epoka kryzysu, rozkładu osobowości, wolności i obyczajów. Nie podążając w swym rozwoju wew. za wartkim prądem kultury zew., osobowość gubi się w mnóstwie obstępujących ją nowych oddziaływań”.
Ten fakt jest szczególnie groźny, gdy weźmie się pod uwagę że – jak pisze Huxley - „Nigdzie nie uczy się dzieci, w jaki sposób systematycznie odróżniać zdania prawdziwe od fałszywych, mające sens od bezsensownych”.
A oto inny aspekt wolności ludzkiej – twórczość. I to zjawisko jawi nam się w sposób dwojaki. Z jednej strony imponujący rozwój nauki, techniki, sztuki – jako wytworów zbiorowych ludzkości. Wykorzystanie energii jądrowej, przeszczepy w medycynie, podróże kosmiczne, wszystko to świadczy o potędze człowieka jako „istoty wolnej”, twórczej i panującej, o eksplozji jego rozwoju i inwencji.
Z drugiej znów strony ów bogaty rozrost wiedzy stwarza niemożliwość ogarnięcia jej przez jednostkę, zamyka ją w ciasnych i ograniczonych ramach specjalizacji. Innymi słowy, rozrost wiedzy ma swoją stronę odwrotną – przytłacza człowieka swym ogromem i ogranicza jego zdolność twórczą. W sztuce wyraża się to niekiedy nieporadnym szukaniem nowych form, zasadą napastliwej negacji wobec form dotychczasowych,częstym powieleniem siebie, innych, przeszłości.
Człowiek prywatny znów w swych zainteresowaniach (jeśli takie posiada) ogranicza się niejednokrotnie do biernego, pośpiesznego i powierzchownego kolekcjonowania danych. W zawodach nietwórczych często wszystko jest określone przez naukę i technikę, nie zostawiając miejsca dla ludzkiej inicjatywy.
Tę samą zależność obserwujemy w zakresie oddziaływań człowieka na zewnętrzną rzeczywistość. Epoka współczesna jest świadectwem maksymalnych możliwości dokonań człowieka, jest dowodem przejęcia przez niego kierownictwa nad swą historią i światem. Dotąd nie spotykany rozwój techniki, przeobrażenia społeczne, powstanie ONZ są najbardziej namacalnym wyrazem wyrwania się człowieka spod nieuchronnych praw przyrody i historii, umiejętności stworzenia szerokiego pola wolności, przez znajomość tych praw i ukierunkowywaniu mechanizmu ich działań dla realizacji własnych zamierzonych celów. Dzięki temu swoboda i zakres możliwości działań człowieka w świecie rozszerza się w stopniu dotąd nie spotykanym. Wzrostowi wolności człowieka, pojmowanemu abstrakcyjnie i gatunkowo, odpowiada jednak występujące u konkretnych jednostek poczucie bezradności i skrępowania w działaniu. Integracja świata, potężny mechanizm społecznych procesów, złożoność politycznych układów wytwarza u poszczególnych ludzi poczucie niemożności dokonania czegokolwiek w akcie indywidualnego działania. Bardziej oczywiste się staje, że o kierunku rozwoju świata decydują wielkie procesy, natomiast akty jednostkowe, a nawet kolektywne wysiłki różnych grup ludzi, nie mogą mieć wpływu na rozwój wydarzeń stanowiących stanowiących wypadkową wielorakich zjawisk o światowym zasięgu.
Wolność staje się namiętnym, rozbudowanym i nie zaspokojonym żądaniem, a równocześnie przerażającym zagrożeniem. Wytwarza się dezorientacja co do jaj kształtu, natury i wartości. W tej sytuacji próby określenia czynników ją warunkujących są bezładne i niekonsekwentne.

Wolność w a środki masowego przekazu

„Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli”,- pisze św. Paweł w Liście do Galatów (Ga 5,1).
Czym jest wolność? Jak mamy korzystać z wolności, żeby jej nie utracić? Jakie są jej granice w świecie mediów? Myślę, że każdy z nas powinien postawić sobie podstawowe pytanie - czym dla mnie jest wolność?
Musimy sobie uświadomić, iż wolność jest darem, ale i zadaniem. Nie można jej sobie zagwarantować raz na zawsze. Jesteśmy świadomi posiadania zdolności dokonywania wyborów, gdyż od Boga ową zdolność otrzymaliśmy. Nie znaczy to jednak, że każdy człowiek jest wolny. Dojrzała wolność jest nam zadana. Wymaga codziennej dyscypliny, demaskowania niebezpieczeństw i zachowywania czujności. Wszak, po grzechu pierwszych rodziców nasza wolność jest wciąż zagrożona. Jest swego rodzaju sprawnością, która powinna podlegać nieustannemu ćwiczeniu i pielęgnacji analogicznej do wysiłków sportowców czy muzyków. W przeciwnym wypadku człowiek popada w różne formy zniewolenia.
Jednym z głównych problemów w osiągnięciu wolności przez człowieka XXI wieku jest dominujący typ kultury, promującej filozofię życia opartą na szukaniu doraźnej przyjemności i odrzuceniu norm moralnych, oraz ukazującej osobę ludzką poprzez pryzmat jej cielesności i emocjonalności. Nietrudno zauważyć, że owa toksyczna kultura skupia człowieka na tych sferach ludzkiej rzeczywistości, w których granice naszej wolności są najmniejsze i w których najłatwiej utracić wolność. W konsekwencji współczesny człowiek coraz częściej używa swojej wolności w błędny sposób, tym samym tracąc ją.
Typowym błędem w interpretowaniu ludzkiej wolności jest odrywanie jej od wymagań miłości i prawdy, norm moralnych czy odpowiedzialności. Trzeba sobie uświadomić, że wolność nie polega na robieniu tego, na co w danej chwili mam ochotę, gdyż tym samym najbardziej wolni byliby przestępcy czy osoby uzależnione. Człowiekiem wolnym nie jest również osoba powstrzymująca się od jakichkolwiek zobowiązań czy żyjąca na przysłowiowym ”luzie”.
Pismo Święte dostarcza nam konkretnego i precyzyjnego opisu dojrzałej wolności. Jeśli chcesz być wolny, to nie czyń tego, co krzywdzi Ciebie lub innych, kochaj Boga nade wszystko, zło w Tobie i wokół Ciebie zwyciężaj dobrem. Taka wolność jest wolnością elitarną, dostępną jedynie dla tych, którzy mocą swojego wysiłku, pracy nad sobą stają się panami samych siebie.
Powszechna zasada określająca granice wolności mówi, że: „wolność jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka ”. Możemy jednak zauważyć, jak często naruszana jest godność człowieka w środkach masowego przekazu, nazywanych ”czwartą władzą”. Podglądactwo stało się receptą na popularność prasy czy telewizji. Paparazzi całymi dniami potrafią przesiadywać na drzewach, kryć się za krzakami, aby sfotografować nagie ciało jakiejś księżniczki czy gwiazdy filmowej. Media bardzo często szukają skandali i rozdmuchują fakty, które nie leżą w interesie społecznym. Pojawia się tutaj pytanie o wartości informacyjne takich obrazów dla społeczeństwa, o ochronę sfery intymnej prześladowanych w ten sposób osób, a tym samym o granicę wolności środków masowego przekazu. Jak wynika z wcześniejszych rozważań, podstawową granicę wyznacza poszanowanie godności osoby ludzkiej. Również oczywiste jest to, że nie można wykraczać poza granice prawdy. Dziennikarza powinna dyskwalifikować każda próba wprowadzenia opinii społecznej w błąd i manipulowania poglądami ludzi. Sądzę, że dziennikarz nie tylko powinien uczciwie dążyć do poznania i ukazania prawdy, lecz ponadto do tego, aby owa prawda służyła dobru. Można bowiem sobie wyobrazić, a nawet są tego przykłady, że media opisują prawdziwe wydarzenia obrazujące patologię społeczną, wynaturzenia i zachowania niemoralne tylko w celu rozbudzenia niskich instynktów ludzkich i powiększania w ten sposób nakładów pisma.
Dodanie zatem do konieczności ukazywania prawdy wymogu dobra staje się warunkiem spełnienia pozytywnych funkcji przez media.
W Karcie etycznej mediów, powstałej z inicjatywy krajowego duszpasterstwa środowisk twórczych, ks. dr Wiesław Niewęgłowski stwierdza, że: „wolność jest przestrzenią, którą należy kształtować w więzi ze sferą wartości”. Wolność winna być podporządkowana prawdzie. Powinna nieodłącznie wiązać się z prawdą i odpowiedzialnością. Wolność oderwana od prawdy, a zwłaszcza prawdy o człowieku, przeradza się w arogancję. Współcześnie w mass mediach można zauważyć przykłady ilustrujące taką właśnie „wolność”. Działania dziennikarzy często wymierzone są przeciwko człowiekowi i prowadzą do jego degradacji, zamiast sprzyjać procesowi humanizacji. Wskazują one wyraziście na to, że nierzadko ludzie mediów nie potrafią korzystać z wolności, nie podporządkowują się kulturze wolności. W prasie, radiu czy telewizji często pragnienie sensacji wyprzedza poszanowanie takich wartości, jak: prawda, odpowiedzialność, szacunek czy wiarygodność. A przecież za mediami nie stoją maszyny dziennikarskie, ale żywi ludzie – i muszą to być ludzie odpowiedzialni, sami stawiający sobie granice, których nie wolno przekraczać, ludzie traktujący swoją profesję jako służbę człowiekowi, prawdzie i dobru, nie zaś jako czysty interes.
Ojciec Święty Jan Paweł II wskazuje nam właściwy kierunek, kiedy w utworze „Myśląc Ojczyzna” pisze: „Wolność trzeba ciągle zdobywać, nie wystarczy jej posiadać”. Jest to droga pod prąd, często trudna i wymagająca odwagi, ale musimy pamiętać, że „to jest wielkie, co jest trudne” (św. Augustyn).

Literatura:
„Wychowanie moralne w zarysie” M. Łobocki
„Problemy współczesnego człowieka w filozofii – wartość, wolność, odpowiedzialność”. Pod red.: B. Suchodolski, R. Wroczyński, M.Pęcherski
Internet.